در مقاله جاهای امن و خطرناک خانه در زمان جنگ و حمله هوایی، قصد داریم، تمام بخش‌های یک خانه را از نظر میزان امنیت در زمان جنگ و حمله هوایی بررسی کنیم.
در روزگاری که سایه‌ی جنگ و ناامنی بر سر برخی کشورها سنگینی می‌کند، دانستن راه‌های حفاظت از جان خود و عزیزان‌مان به دانشی حیاتی تبدیل شده است. خانه، که همیشه پناهی برای آسایش و امنیت بوده، در شرایط اضطراری مانند حمله‌ی هوایی می‌تواند به محلی پرخطر یا نقطه‌ای نجات‌بخش تبدیل شود — بسته به این‌که کجا پناه بگیریم. بسیاری از ما هرگز به این فکر نکرده‌ایم که کدام قسمت‌های خانه در برابر موج انفجار، ریزش آوار یا آتش‌سوزی مقاوم‌ترند، و کدام فضاها می‌توانند مرگبار باشند. این مقاله با نگاهی واقع‌گرایانه و کاربردی، به بررسی جاهای امن و خطرناک خانه در زمان جنگ و حمله‌ی هوایی می‌پردازد؛ تا اگر روزی در شرایط بحرانی قرار گرفتیم، بدانیم چگونه باید جان خود را حفظ کنیم.
دانستن نقاط امن خانه در زمان جنگ و حمله‌ی هوایی به دلایل متعددی حیاتی است:
در شرایط بحرانی مانند بمباران یا حمله‌ی موشکی، چند ثانیه می‌تواند میان مرگ و زندگی تفاوت ایجاد کند. اگر از قبل بدانیم کجا پناه بگیریم، می‌توانیم در کوتاه‌ترین زمان ممکن خود و خانواده‌مان را از خطر دور کنیم.
پناه گرفتن در محل‌های نادرست ممکن است باعث فروریختن سقف یا دیوار روی افراد شود یا آن‌ها را در معرض موج انفجار و ترکش‌ها قرار دهد. شناخت نقاط امن، احتمال جراحت شدید یا تلفات را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد و به افراد کمک می‌کند با اضطراب و ترس کمتری شرایط را مدیریت کنند.
در لحظه‌های پرتنش، ذهن انسان قدرت تصمیم‌گیری منطقی خود را تا حد زیادی از دست می‌دهد. اگر از پیش برای چنین شرایطی آماده باشیم و جای امن خانه را بدانیم، واکنش ما سریع‌تر، مؤثرتر و کم‌استرس‌تر خواهد بود.
کودکان، سالمندان و افراد دارای ناتوانی‌های جسمی معمولاً نمی‌توانند به‌تنهایی تصمیم درست بگیرند یا سریع پناه بگیرند. اگر بزرگ‌ترهای خانواده نقاط امن را بشناسند، می‌توانند دیگر اعضای آسیب‌پذیر را نیز به درستی هدایت کنند.
برخی مناطق خانه در برابر انفجار یا لرزش مقاومت بیشتری دارند. با نگه‌داشتن مدارک، داروها، مواد غذایی اضطراری و وسایل ارتباطی در این نقاط، می‌توان از نابودی کامل دارایی‌های ضروری جلوگیری کرد.
در ادامه چند تجربه واقعی از ساکنان مناطق جنگ‌زده (بر پایه گزارش‌های مستند، روایت‌های شفاهی و منابع قابل استناد) آورده‌ایم که نشان می‌دهند دانستن نقاط امن خانه چگونه در نجات جان افراد مؤثر بوده یا بالعکس، ناآگاهی چه فجایعی به بار آورده است:
در جریان جنگ داخلی سوریه، بسیاری از خانواده‌ها به زیرزمین خانه‌هایشان پناه می‌بردند. اگرچه برخی از این پناهگاه‌ها جان افراد را در برابر حملات هوایی نجات دادند، اما نبود تهویه و ریزش آوار در بعضی موارد باعث خفگی و مرگ شد. یکی از بازماندگان روایت می‌کند:
«ما فکر می‌کردیم زیرزمین امن‌ترین جاست، اما وقتی ساختمان کناری فروریخت، ورودی پناهگاه‌مان بسته شد و ساعت‌ها بدون اکسیژن ماندیم...»
در نوار غزه، بسیاری از ساکنان به مرور یاد گرفتند که هنگام حملات هوایی، دور از پنجره‌ها، روی زمین و کنار دیوارهای باربر دراز بکشند.
یک مادر فلسطینی می‌گوید:
«بار اول، موج انفجار شیشه‌ها را پاشید و به صورت پسرم آسیب زد. از آن روز یاد گرفتیم وسط اتاق نایستیم، بلکه کنار دیوار دراز بکشیم و گوش‌هایمان را بپوشانیم.»
در حملات موشکی به شهرهای اوکراین در سال ۲۰۲۲، بسیاری از خانه‌ها پناهگاه نداشتند. نیروهای امدادی به مردم توصیه می‌کردند در حمام (به‌دلیل نداشتن پنجره) یا راهروهای داخلی پناه بگیرند.
یکی از ساکنان کی‌یف گفت:
«در اتاق نشیمن همه‌چیز پرتاب شد، اما چون ما در حمام بودیم، سالم ماندیم. الان همیشه یک پتو و چراغ‌قوه آنجا داریم.»
در دهه‌ی ۶۰، هنگام حملات موشکی عراق به تهران، بسیاری از خانواده‌ها شب‌ها در زیرزمین یا پناهگاه‌های شخصی می‌خوابیدند.
یک شاهد عینی نقل می‌کند:
«خانه‌ی یکی از اقوام در میدان امام حسین با اصابت موشک ویران شد. آن‌ها خوش‌شانس بودند چون شب قبلش برای احتیاط در زیرزمین خوابیده بودند و سالم ماندند، اما طبقه بالا کاملاً فرو ریخته بود.»
این روایت‌ها نشان می‌دهند که آگاهی از مکان‌های امن خانه و تجربه‌های میدانی می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه داشته باشد. به‌همین دلیل، آموزش عمومی درباره‌ی ایمنی در زمان جنگ برای هر جامعه‌ای ضروری است.
حمله‌ی هوایی یکی از مرگبارترین شیوه‌های جنگ مدرن است که می‌تواند در چند ثانیه و بدون هشدار، زندگی صدها انسان را زیر و رو کند. در این نوع حمله، هواپیماهای نظامی، پهپادها یا موشک‌های دوربرد، اهدافی را در سطح زمین مورد هدف قرار می‌دهند — که می‌تواند ساختمان‌های نظامی، زیرساخت‌های حیاتی یا حتی مناطق مسکونی باشد.
آنچه حمله‌ی هوایی را این‌چنین خطرناک می‌کند، نه فقط قدرت تخریبی بالای آن، بلکه ناگهانی بودن، ناتوانی مردم عادی در مقابله مستقیم، و تأثیر گسترده موج انفجار است. خطرات این حملات تنها به اصابت مستقیم موشک یا بمب محدود نمی‌شود؛ بلکه:
موج انفجار می‌تواند شیشه‌ها را خرد کرده، دیوارها را فرو بریزد و افرادی را که حتی چندین متر دورتر ایستاده‌اند زخمی یا بیهوش کند.
ترکش‌ها با سرعت بسیار بالا در فضا پراکنده می‌شوند و از دیوارهای نازک یا پنجره عبور می‌کنند.
آتش‌سوزی و گازهای سمی ممکن است پس از انفجار در محل رخ دهند.
ریزش سقف و آوار خطر دفن شدن را به همراه دارد، به‌ویژه در خانه‌هایی با ساختار قدیمی یا غیراستاندارد.
و مهم‌تر از همه، ترس، سردرگمی و شوک روانی که می‌تواند توان تصمیم‌گیری افراد را در لحظه‌ی بحران مختل کند.
در بسیاری از موارد، مردم در صورت شناخت بهتر ماهیت این تهدید، می‌توانند با اقدامات ساده‌ای مانند انتخاب محل مناسب برای پناه گرفتن، زنده بمانند. هدف از این مقاله، همین آگاهی‌بخشی حیاتی است؛ چراکه حمله‌ی هوایی همیشه قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان اثرات آن را کاهش داد.
در هر حمله‌ی هوایی، هدف‌گیری‌ها معمولاً با اهداف نظامی یا راهبردی آغاز می‌شوند، اما در بسیاری از موارد، مناطق مسکونی نیز در معرض خطر مستقیم یا غیرمستقیم قرار می‌گیرند. شناخت این اهداف می‌تواند به ما کمک کند تا بهتر درک کنیم کدام مناطق در شهر یا حتی در خانه خود، بیشتر در معرض تهدید قرار دارند.
شامل پایگاه‌های هوایی، پادگان‌ها، انبار مهمات، سامانه‌های پدافندی، رادارها و مراکز فرماندهی. این مکان‌ها در اولویت اول حملات قرار دارند و حضور در نزدیکی آن‌ها بسیار خطرناک است.
پل‌ها، جاده‌های استراتژیک، راه‌آهن، فرودگاه‌ها، برج‌های مخابراتی و ایستگاه‌های برق، اغلب برای فلج‌کردن تحرک دشمن هدف قرار می‌گیرند. خانه‌هایی که در مجاورت این مراکز قرار دارند، به‌صورت غیرمستقیم در معرض خطر قرار می‌گیرند.
مانند پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، مخازن سوخت و آب، کارخانه‌های بزرگ و بنادر، که تخریب آن‌ها می‌تواند زندگی غیرنظامیان را مختل کند و فشار روانی ایجاد نماید.
متأسفانه در برخی موارد، حملات هوایی به‌صورت مستقیم یا به‌خاطر خطای هدف‌گیری، مناطق مسکونی را نیز هدف قرار می‌دهند. برخی نیروهای مهاجم از این روش برای ایجاد رعب و بی‌ثباتی در جبهه داخلی استفاده می‌کنند. بمباران مناطق مسکونی یکی از جنبه‌های فاجعه‌بار جنگ‌های مدرن است.
در جنگ‌های نابرابر یا نامتقارن، حتی بیمارستان‌ها، مدارس یا دفاتر رسانه‌ای نیز ممکن است مورد حمله قرار گیرند، اقدامی که طبق قوانین بین‌المللی، جنایت جنگی محسوب می‌شود، اما در برخی درگیری‌ها سابقه داشته است.
در هنگام جنگ و به‌ویژه حملات هوایی، شناخت مکان‌های امن داخل خانه می‌تواند تفاوت بین بقا و فاجعه باشد. اما سؤال اصلی این است: چه فضاهایی واقعاً امن‌تر هستند و چرا؟ در این بخش، مهم‌ترین معیارهایی که باید برای شناسایی نقاط امن خانه در نظر گرفت، توضیح داده می‌شود:
موج انفجار ناشی از حمله هوایی می‌تواند باعث شکستن شیشه‌ها و پرتاب آن‌ها با سرعت زیاد شود. پس:
نقاطی را انتخاب کنید که فاقد پنجره یا شیشه باشند.
اگر این امکان نیست، پشت دیوار روبه‌روی پنجره یا در زاویه‌ی کور نسبت به آن پناه بگیرید.
دیوارهای باربر (اصلی) که وزن ساختمان را تحمل می‌کنند، معمولاً مقاومت بیشتری دارند. این دیوارها بهترین گزینه برای تکیه‌گاه در زمان پناه گرفتن هستند.
کنج بین دو دیوار باربر یا کنار ستون‌های بتنی از نقاط نسبی امن‌تر محسوب می‌شود.
در صورتی که ساختمان چندطبقه دارید:
طبقه‌ی اول یا زیرزمین (در صورت داشتن خروج اضطراری و تهویه) امن‌تر است.
طبقات بالا بیشتر در معرض ریزش یا لرزش شدید هستند و فرار از آن‌ها دشوارتر است.
دیوارهای بیرونی احتمال بیشتری برای آسیب‌دیدن دارند، زیرا موج انفجار از خارج به داخل منتقل می‌شود.
بهتر است در مرکز ساختمان، بین دو فضای بسته، مثل راهروهای داخلی یا کمدهای توکار بدون پنجره پناه بگیرید.
مکانی را انتخاب کنید که در صورت ریزش احتمالی سقف، احتمال مرگ یا دفن شدن کمتر باشد. مثلاً:
زیر چهارچوب درهای اصلی (در صورت داشتن تیرآهن)
کنار دیوارهای ضخیم و نه وسط اتاق
در زمان حمله هوایی، شما فرصت زیادی برای جابه‌جایی ندارید. مکانی که انتخاب می‌کنید باید:
در دسترس فوری باشد
برای همه‌ی اعضای خانواده (از جمله کودکان و سالمندان) قابل دسترسی باشد
مسیر آن شلوغ، باریک یا با موانع زیاد نباشد
اگر قرار است برای مدت طولانی‌تری در محل امن بمانید:
تهویه‌ی مناسب و هوای تازه بسیار مهم است
داشتن چراغ‌قوه، آب، دارو، پتو و موبایل ضروری است
در صورت امکان، وسایل اضطراری خود را از قبل در این نقطه مستقر کنید
در ادامه فهرستی کاربردی و دقیق از جاهای امن خانه در زمان حمله هوایی ارائه می‌شود، بر اساس معیارهای ایمنی و تجربیات مناطق جنگ‌زده:
بهترین پناهگاه در برابر موج انفجار و ترکش‌ها
اگر زیرزمین پنجره ندارد و دیوارهای بتنی دارد، ایمن‌تر است
باید خروج اضطراری، تهویه و وسایل اولیه در آن وجود داشته باشد
به‌دلیل دوری از پنجره‌ها و دیوارهای خارجی، جای امنی محسوب می‌شوند
فضای کوچکی که با دیوارهای باربر احاطه شده باشد، انتخاب مناسبی است
می‌توان در این محل پتو، بالش و چراغ‌قوه آماده نگه داشت
به‌شرط استحکام دیوارها، می‌تواند از موج انفجار محافظت کند
اگر داخل حمام پنجره‌ای نباشد، فضای خوبی برای پناه گرفتن کوتاه‌مدت است
باید مراقب ریزش سقف یا شکست لوله‌ها باشید
دیوارهای باربر معمولاً مقاوم‌ترین بخش سازه هستند
اگر جایی برای خوابیدن یا نشستن در کنار این دیوارها باشد، احتمال آسیب کمتر می‌شود
پشت مبل یا وسیله‌ای که ترکش را مهار کند نیز ایده خوبی است
اگر خانه تیرآهن یا بتن دارد، چهارچوب‌ها می‌توانند پناهی نسبی باشند
این ناحیه از نظر ساختاری نسبت به سایر نقاط مقاومت بیشتری دارد
فقط در صورت نداشتن گزینه‌های دیگر به‌عنوان انتخاب موقت توصیه می‌شود
فهرستی کامل، کاربردی و دسته‌بندی‌شده از تجهیزات اضطراری که باید در خانه در زمان جنگ، حمله هوایی یا بحران‌های مشابه داشته باشید ارائه می‌دهیم. این وسایل کمک می‌کنند تا در صورت قطع برق، محاصره شدن یا نیاز به پناه‌گیری طولانی‌مدت، بتوانید از خود و خانواده‌تان مراقبت کنید.
سخن پایانی
جنگ، پیش‌بینی‌ناپذیر، بی‌رحم و ویرانگر است؛ اما آگاهی، آمادگی و آموزش می‌توانند نقشی حیاتی در حفظ جان ما ایفا کنند. خانه‌ای که روزی محل آسایش و امنیت بوده، در شرایط اضطراری می‌تواند به دام مرگ یا نقطه‌ای امن برای نجات تبدیل شود، همه‌چیز به دانش ما و تصمیم‌هایی که از پیش گرفته‌ایم بستگی دارد.
شناسایی نقاط امن خانه، تهیه‌ی تجهیزات ضروری و تمرین واکنش در لحظات بحرانی، اقداماتی ساده اما سرنوشت‌ساز هستند. حتی اگر هرگز با چنین شرایطی روبه‌رو نشویم، دانستن این مسائل به ما آرامش و اعتماد‌به‌نفس می‌دهد؛ و اگر روزی واقعاً به آن‌ها نیاز شد، ممکن است جان یک خانواده را نجات دهد.
